Szamanizm królował pośród Buriatów aż do pojawienia się lamaizmu (XVIII w.). Religie te istniały obok siebie do czasów komunizmu. Wtedy zwalczający się wcześniej lamowie i szamani wspólnie powędrowali na zsyłkę, zburzono większość świątyń, zakazano kultu. Religie popadały w zapomnienie. Dziś ze szczątków, które się zachowały, Buriaci starają się zrekonstruować dawne wierzenia. Religie jednak przez wieki współistnienia wywarły na siebie znaczny wpływ. Buddyści przejęli szamańskie miejsca święte i bóstwa, szamani wykorzystywali elementy medycyny tybetańskiej. W okresie przedrewolucyjnym wykształciła się nawet religia zwana burchanizmem, będąca synkretyzmem obu tych wyznań. W wielkim skrócie można powiedzieć, że Buriaci mieszkający na zachodnim brzegu Bajkału są w przeważającej części szamanistami, a ci ze wschodu i południa buddystami.

Szamanizm to archaiczny zespół wierzeń wykształcony wśród ludów Syberii. Także w Buriacji dominował od wieków. Według szamanizmu wszechświat dzieli się na trzy światy: Niebo, Ziemię i świat podziemny. Światy te połączone są osią kosmiczną nazywaną przez Buriatów "Złotym Filarem" i uznawaną zarazem za centrum wszechświata i miejsce przenikania się poszczególnych światów. Umożliwia też przechodzenie z jednego w drugi. Niebo zamieszkują bogowie, podziemia demony. Świat środkowy to świat ludzi. Osobą, która może kontaktować się z duchami i przenikać inne światy jest szaman. Pełni on funkcję wróżbiarza, kapłana, a przede wszystkim uzdrowiciela. W dzisiejszych czasach jest również tym, który posiada wiedzę na temat duchów i obrzędów i który może "przypomnieć" ją swoim współplemieńcom.

Ważnym elementem szamanizmu jest kult przodków. Wśród zachodnich Buriatów dużą czcią cieszył się ich mityczny przodek Bucha Nojon Babaj. Duchy i ich wyobrażenia zwane były ongonami. Miały one kształt ludzkich lub zwierzęcych figurek, a mieszkające w nich duchy opiekowały się rodziną i pomagały domownikom. Każda rodzina posiadała kilka ongonów.

Mitologia szamańska uczyniła świętymi pewne miejsca w Buriacji. Najważniejsza jest wyspa Olchon na Bajkale. Buriaci wierzyli, że jest siedzibą władcy dusz grzesznych i złych, Bedgazi. Ważny był też półwysep Święty Nos. Samo jezioro Bajkał miało również swojego ducha- gospodarza, który zsyłał sztormy lub dawał powodzenie w połowach. Góry Sajany to odpowiednik raju. Stamtąd dzięki hojności bogów schodziła do myśliwych zwierzyna. Wiele z tych miejsc do dziś otaczanych jest czcią. Wciąż składa się tam ofiary - monety, zboże, słodycze lub chociaż papierosa. Duchy domagają się też, aby pobryzgać, czyli strząsnąć na ziemię parę kropel wódki albo mleka.

Niestety oryginalne stroje i akcesoria szamańskie zobaczyć można już tylko w muzeum. Ciekawą kolekcję posiada skansen w Talcy koło Listwianki i Muzeum Krajoznawcze w Irkucku. Nie znaczy to jednak, że brak dzisiaj szamanów. Przeciwnie, wyraźnie widać powrót do tradycji. W 1990 r. na wyspie Olchon miały miejsce pierwsze od wielu lat obrzędy. W 1996 r. w Ułan Ude odbyło się sympozjum na temat szamanizmu w centralnej Azji, a rok później odprawiono obrzęd przyzywania ducha Bajkału Abaj-hatana. Specjalnie na tę okazję z irkuckiego Muzeum Krajoznawczego wypożyczono szamański strój i bęben. Rok później szamanizm zarejestrowano jako oficjalną konfesję w tym regionie. Działa kilka stowarzyszeń szamanów, które łącznie zrzeszają około 50 członków. Społeczne zapotrzebowanie na "usługi" szamanów jest coraz większe, a religia ta przeżywa wielkie odrodzenie. Równolegle powstaje tzw. szamanizm miejski, który ma więcej wspólnego z ruchem New Age niż z tradycją Buriatów.

Lamaizm, czyli buddyzm tybetański lub wadżrajana ("diamentowy wóz"), jest wyznaniem większości Buriatów. Buddyzm dotarł do Tybetu w VII wieku wypierając religię bon. Stamtąd rozprzestrzenił się na tereny Mongolii, gdzie od XVI stulecia lamaizm stał się religią państwową. Przez Mongolię lamaizm dotarł do Buriatów w XVIII wieku. Nie wszyscy przyjęli go od razu. Źródła wspominają, iż na początku poprzedniego stulecia część mieszkańców irkuckiej guberni była jeszcze szamanistami. Mimo to liczba mnichów była ogromna. Polski badacz- -zesłaniec J. Talko-Hryncewicz pisał, że na pięciu Buriatów przypada jeden lama, a każda rodzina stara się oddać przynajmniej jednego syna do zakonu. Tuż przed wybuchem rewolucji październikowej w okolicach Bajkału było prawie 50 dacanów (świątyń) i duganów (szkół przyklasztornych) i przeszło 16 tys. lamów. Kilka lat później nie było już ani jednej świątyni.

Na drodze wędrówki przez Tybet, Mongolię i Buriację buddyzm uległ znacznym zmianom. Przejął wiele elementów miejscowych wierzeń i praktyk, zaadoptował niektóre bóstwa i przywłaszczył sobie szamańskie miejsca święte. Lamaizm ma w zasadzie te same założenia dogmatyczne, co pierwotny buddyzm. Celem człowieka jest uwolnienie się z kręgu wcieleń, sansary. Udaje się to tylko nielicznym, ale nikt nie jest pozbawiony szansy. Nawet najwięksi grzesznicy mogą osiągnąć stan oświecenia, choć wcześniej muszą przejść przez cały szereg inkarnacji. W przeciwieństwie do pierwotnych założeń buddyzmu, lamaizm nie zna zakazów dotyczących pożywienia. Różnice dotyczą także niezwykle rozbudowanego panteonu i obrzędów. W okresie komunizmu większość świątyń lamajskich (dacanów) i domów modlitw (duganów) zburzono. Zniknęli mnisi, a część tradycji poszła w zapomnienie.

Dziś religia odradza się. Pojęcie "świadomość narodowa" i "buddyzm" zespoliły się bardzo mocno. Wielu Buriatów podkreśla swoją przynależność etniczną przez częste odwiedzanie dacanów, skrupulatne obchodzenie świąt i obrządków, noszenie buddyjskich symboli. Powstają nowe dacany, przyciągając bajeczną kolorystyką i oryginalnym wschodnim kształtem. Obecnie jest ich już kilkadziesiąt. Planuje się budowę kompleksu świątynnego w stolicy Buriacji, Ułan Ude. Lamowie starają się pozyskać dla swojej religii również rosyjską młodzież. Ich propozycje nie trafiają w próżnię. W Instytucie Buddyjskim w Iwołdze studiuje już kilkunastu Rosjan. Największy i najważniejszy klasztor, którego pełna nazwa brzmi: "Koło Poznania Przynoszące Szczęście i Pełną Radość", znajduje się w Iwołgińsku, kilkadziesiąt kilometrów od Ułan Ude.

Tutaj ma swoja siedzibę Chambu-lama, zwierzchnik wszystkich buddystów w Rosji. Wokół kompleksu świątynnego stoją różnej wielkości młynki modlitewne (barabany), które wprawione w ruch "odmawiają" za wiernego wypisaną w środku lub na zewnątrz modlitwę. W ostatnich latach klasztor trzy razy odwiedził Jego Świętobliwość Dalajlama XIV. Wnętrze tej świątyni, podobnie jak i innych świątyń lamajskich, zdobią bajecznie kolorowe wyobrażenia smoków i demonów, tworząc złudzenie innego, niebiańskiego świata.

Naprzeciw wejścia znajduje się część ołtarzowa wypełniona licznymi rzeźbami inkarnacji Buddy. Największa z nich to zwykle przedstawienie Buddy Awalokiteśwary. Tuż pod nią zobaczyć można zdjęcie ostatniego wcielenia tegoż Buddy - Jego Świętobliwości Dalajlamy XIV. W świątyniach mnisi zasiadają naprzeciwko siebie w dwóch długich rzędach ciągnących się od wejścia aż po ołtarz. Przed nimi na przykrytych kolorową tkaniną stolikach leżą księgi, instrumenty i wszystkie akcesoria potrzebne do odprawiania religijnych obrzędów.

Prawosławie jest religią dominującą wśród rosyjskiej części ludności, a tym samym gromadzi największą liczbę wiernych w tym regionie. Zaczęło przenikać na te tereny po przyłączeniu Syberii do Rosji (XVI – XVII w.). Przybyło wraz z wojskiem, osiedleńcami i zesłańcami. Centrum prawosławia znajdowało się wtedy w największym mieście regionu - Irkucku. Tamtejszy klasztor Zakamieński był największym i najważniejszym klasztorem żeńskim. Od 1994 roku wznowił działalność. W XVIII i XIX w. prowadzono szczególnie intensywną, choć mało skuteczną działalność misyjną wśród ludności tubylczej. Spora liczba Buriatów i Ewenków przyjmowała chrzest ze względu na podarunki, jakie Cerkiew rozdawała nowo ochrzczonym, lecz nie miało to wielkiego wpływu na życie codzienne ludzi. Dziś, w dobie odrodzenia Cerkwi, zamienione na magazyny, zrujnowane świątynie na powrót stają się domami modlitwy. Wiernych przybywa, choć w porównaniu z polską rzeczywistością jest ich wciąż bardzo mało. Są to przede wszystkim Rosjanie, ale także Ukraińcy i Białorusini.

Rząd rosyjski promuje prawosławie, które może wypełnić duchową pustkę narodu. Można zaobserwować odrodzenie Cerkwi Prawosławnej, chociaż tutaj, na Syberii, nie jest to tak widoczne jak w stolicy. Najwięcej cerkwi, wizytówek proreligijnej polityki rządu, widać w dużych miastach. W Irkucku warto zwiedzić pięć niedawno odnowionych świątyń. Wszystkie pochodzą z XVIII w.

Staroobrzędowcy

W okolicach jeziora Bajkał odnaleźć można skupiska staroobrzędowców (starowierców). Jest to odłam prawosławia, który oderwał się od Cerkwi w XVII w., nie uznając reform liturgicznych ówczesnego patriarchy Nikona. Część z nich dokonała samospalenia, inni prześladowani przez władzę uciekali do syberyjskiej tajgi. W 1735 i 1764 r. car zesłał staroobrzędowców za Bajkał. Tu miejscowi ludzie nazwali ich siemiejskimi (rodzinnymi), gdyż w przeciwieństwie do innych zesłańców przybywali całymi rodzinami. Religia ta dzieli się na kilka nurtów, z których najważniejsze to nurt popowców i bezpopowców. Popowcy posiadają hierarchię kościelną, podczas gdy drudzy nie mają jej wcale. W Przybajkalu najwięcej jest bezpopowców.

Wsie staroobrzędowców były bardzo kolorowe. Domy i wrota przyozdabiali niezwykle intensywnymi barwami. Stanowiło to po części kontynuację ukraińskich, białoruskich i polskich tradycji, ponieważ także stamtąd się wywodzili. Takie budownictwo zobaczyć można w skansenie w Ułan Ude. Bardzo interesujący jest folklor, zwłaszcza śpiewy, ponieważ z natury niechętni do wszelkich zmian i przez lata odcięci od świata staroobrzędowcy, ocalili od zapomnienia oryginalne pieśni staroruskie, pochodzące nieraz z XVII w. Wielogłosowemu śpiewowi towarzyszą tradycyjne instrumenty. W pobliżu Ułan Ude odnaleźć można wioski starowierców (Desjatnikowo, Bolszoj Kunaliej, Muchor- Tała, okolice Muchoszibir). Jest też poświęcone im muzeum.

Mniejszości religijne

W okolicach Bajkału istnieje wiele mniejszości religijnych. Ich geneza na tych ziemiach zwykle łączy się z przybywającymi grupami zesłańców. Wraz z Polskimi osiedleńcami pojawił się katolicyzm. Dziś centra katolicyzmu znajdują się w polskich wsiach lub dużych miastach. W Irkucku są już dwa kościoły. Trwa też budowa kościoła w Ułan Ude. Napotkać można też zbory protestanckie. Skupieni wokół nich ludzie to przeważnie potomkowie zesłańców niemieckich. Zbór ewangelicki znajduje się w Siewierobajkalsku. Inne zabory mieszczą się w większych miastach. W Irkucku działa synagoga i meczet.

Mniejszości religijne tworzą zwykle zwarte, dobrze zorganizowane, aczkolwiek niezbyt liczne grupy. Prowadzą też dosyć intensywną działalność misyjną. Szansę na pozyskanie tutaj wiernych widzą także rozmaite nowe ruchy religijne. Spotykają się one z dosyć przychylnym przyjęciem ze strony miejscowej ludności, która po upadku komunizmu odczuwa pewną próżnię duchową i ideologiczną. Tę pustkę starają się wypełnić grupy wywodzące się przeważnie z protestantyzmu (np. Adwentyści Dnia Siódmego) lub buddyzmu. Przykładem wspólnoty spoza tych kręgów może być prężnie działająca grupa Wiara Bahaji, która latem 1999 roku zorganizowała na południowym krańcu Bajkału zjazd swoich członków. Spotkać można też krysznaitów.

Sytuacja mniejszości i nowych ruchów religijnych w Rosji nie jest jednak łatwa. W październiku 1997 roku weszła w życie nowa ustawa dotycząca wolności wyznania i organizacji religijnych, która na tych terenach uznaje rosyjski kościół prawosławny, buddyzm i judaizm. Żadne inne grupy nie mogą zapraszać zagranicznych nauczycieli, wydawać ani rozprowadzać literatury religijnej oraz kaset audio i wideo. Nie wolno im również zakładać wydawnictw, instytucji kulturalnych i edukacyjnych.

Latasz samolotami? Chcesz dowiedzieć się ile godzin spędziłeś łącznie w powietrzu? Jaki pokonałeś dystans i ile razy okrążyłeś równik? Do jakich krajów latałeś i jakimi samolotami...? Zobacz nową funkcjonalność transAzja.pl: Mapa Podróży
Narzędzie pozwala na zapisanie w jednym miejscu zrealizowanych podróży lotniczych, naniesienie ich tras na mapie oraz budowanie statystyk. Wypróbuj już teraz!