Na terenach dzisiejszej Mongolii funkcjonowało obok siebie wiele różnych religii. Oprócz szamanizmu rozwinął się tu maniheizm, chrześcijaństwo nestoriańskie, islam, buddyzm, taoizm i konfucjonizm. Państwo mongolskie w XIII w. i później cechowało się znaczną tolerancją religijną. Za czasów chana Munkego organizowano na przykład dysputy z udziałem przedstawicieli trzech religii, przy czym sam władca pilnował, by nie obrażano żadnej za stron. Często członkowie jednej rodziny należeli do różnych wyznań. Zdarzało się również, że niektóre osoby zmieniały wyznanie kilkakrotnie w ciągu życia, np. Oldżejtu, jeden z władców któremongolskiego państwa ilchanów, został najpierw chrześcijaninem, później przeszedł na buddyzm, a na końcu na islam. Ostatecznie w XVI w. buddyzm zdominował inne wyznania w Mongolii. Dziś jest on religią wyznawaną przez zdecydowaną większość Mongołów.

Buddyzm tybetński (lamaiz)

Tybetańska wersja buddyzmu, zwana lamaizmem, pojawiła się w Mongolii już za czasów imperium. Za lamaizmem opowiadał się zdecydowanie chan Kubiłaj, dzięki któremu religia ta cieszyła się dość dużą popularnością w państwie mongolskim. Upadek dynastii mongolskiej w Chinach zahamował rozprzestrzenianie się lamaizmu na kilka wieków. Dopiero pod koniec XVI w. nastąpiła ponowna ekspansja tego systemu religijnego na tereny mongolskie. Wiązało się to z najazdem feudałów południowomongolskich na Tybet, którzy zawiązali porozumienie z kastą lamów tybetańskich. Lamaizm rozprzestrzenił się na terenach Mongolii bardzo szybko. Przyjął go Altanchan, dostosowując jednak jego wymogi do warunków życia koczowniczego - zezwolono m.in. na jedzenie mięsa i zabijanie zwierząt. Kolejny mongolski władca będący wyznawcą lamaizmu, Abataj- chan, kazał wybudować klasztor Erdeni Dzu, który ukończono w 1586 r. Wkrótce potem cała Mongolia pokryła się siecią klasztorów. Także liczba lamów szybko rosła - tendencje te utrzymywały się nieprzerwanie aż do końca pierwszego ćwierćwiecza XX w.

Lamaizm rozwijał się w Mongolii bez przeszkód do roku 1924 (bez przeszkód - jeśli pominąć pewne ograniczenia stosowane przez administrację chińską w czasach uzależnienia od Chin). W okresie komunizmu zupełnie zlikwidowano kościół lamajski w Mongolii. Najbardziej masowe działania antylamajskie podejmowano w czasach stalinizmu. Zamordowano wtedy tysiące mnichów, wielu zmuszono do ucieczki. Większość klasztorów zrównano z ziemią, posągi bóstw lamajskich rozbijano, zrzucano do rzek. Klasztorów zachowało się zaledwie kilka, w tym Erdeni Dzu w Charchorin i Gandan w Ułan Bator. Naocznym przykładem tych dokonanych zniszczeń jest klasztor Manszir leżący u stóp góry Bogd Uul w pobliżu Ułan Bator, gdzie mieszkało ongiś 1500 mnichów. Wszyscy zostali wymordowani, a klasztor zamieniono w ruinę.

Obecnie lamaizm znów odrodził się w Mongolii. Gandan, który stanowił przez lata rodzaj "egzotycznej osobliwości dla turystów", znów zapełnił się mnichami. Buduje się stale nowe świątynie - i w Ułan Bator i na prowincji kraju.
 

Chrześcijaństwo

Jedną z religii najwcześniej poznanych przez Mongołów jest chrześcijaństwo. Chodzi tu o chrześcijaństwo nestoriańskie, które pojawiło się na terenach mongolskich już w V w. Niektóre ludy mongolskie w XII i XIII w. wyznawały nestorianizm (np. Kereici, którzy przyjęli go w wieku XI). Do jego rozpowszechnienia przyczynili się misjonarze, ale i kupcy. W Europie wiedziano o postępach chrześcijaństwa na tych terenach. Funkcjonowała tam nawet legenda o chrześcijańskim królestwie księdza Jana, który jakoby miał walczyć w tej części Azji z muzułmanami. I choć islam faktycznie rozwinął się na niektórych terenach imperium (np. Złota Orda), chrześcijaństwo miało szczególnie mocną pozycję wśród Mongołów. Jednym z władców, który szczególnie popierał chrześcijaństwo, był chan Gujuk, który, jak donosi Raszyd ad-Din, "zawsze dopuszczał naukę kapłanów i chrześcijan", a za jego rządów "sprawy chrześcijan wzięły górę". Także wiele kobiet związanych z dworem było nestoriankami, m.in. synowa Czyngis- chana, a zarazem matka dwóch innych chanów: Munkego i Kubiłaja. Także żona Hulagu, brata wspomnianych chanów i władcy państwa ilchanów (dziś Iran), była nestorianką. Dzięki wstawiennictwu tej ostatniej nie prześladowano chrześcijan w podbitym przez Hulagu państwie szachów Chorezmu. Co więcej cieszyli się oni dużym poparciem wśród kolejnych mongolskich władców państwa, Ilchanowie widzieli bowiem w chrześcijaństwie siłę polityczną, która mogłaby pomóc im w podboju Egiptu. Za rządów synów Hulagu (II poł. XIII w.) bito nawet monety ze znakiem krzyża i napisem "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego". Czasy te jednak przeminęły dość szybko i na terenach państwa ilchanów czy Złotej Ordy zapanował islam. Obecnie po upadku komunizmu chrześcijaństwo pojawiło się w Mongolii znowu. Jego obecność wiąże się z misjonarzami chrześcijańskimi docierającymi coraz liczniej do Mongolii.
 

Islam

Islam zaczął się rozpowszechniać wśród ludów koczowniczej zachodnich stepów w X w. Głównymi propagatorami tej religii byli kupcy muzułmańscy. Mongołowie z jednej strony cenili wysoki poziom kultury świata islamu i dobrą jakość pochodzących stamtąd produktów, lecz z drugiej strony nie mogli tolerować niektórych norm obyczajowych muzułmanów. Na przykład podrzynanie gardeł zwierząt czy oblucje w zbiornikach bieżącej wody stały w sprzeczności z wyrosłymi z szamanizmu przekonaniami Mongołów. Mimo tych rozbieżności i wynikłych na ich tle konfliktów, chętnie korzystano z usług muzułmanów w handlu i administracji. Islam nie zakorzenił się wśród rdzennej ludności mongolskiej, lecz głównie na terenach zdominowanych przez ludność niemongolską. Obecnie w Mongolii żyje odsetek ludności muzułmańskiej głównie Kazachowie w zachodniej Mongolii). Jest to jednak islam przystosowany do warunków stepowych: przestrzeganie doktryny religijnej nie jest tu tak restrykcyjne. 
 

Manicheizm, taoizm i konfucjanizm

Systemem religijnym, który pojawił się na terenach mongolskich w okresie panowania Ujgurów (745 - 840) był manicheizm. Religia ta stworzona przez Maniego w Persji w III w. rozprzestrzeniła się na różne obszary Azji. W samej Ujgurii, mimo że była religią oficjalną, nie wyparła szeregu innych wierzeń. Religia ta zniknęła z owych terenów wraz z upadkiem państwa Ujgurów. Oprócz tego na terenach Mongolii mieszkali wyznawcy religii, które przywędrowały z Chin (taoizm i konfucjanizm), nigdy nie zdobyły one jednak znaczącej pozycji w Mongolii.

Szamanizm

Pierwotną religią Mongołów był szamanizm, początkowo najprawdopodobniej pomieszany z jeszcze wcześniejszymi wierzeniami (m.in. z totemizmem). Wyznawały go ludy zamieszkujące Mongolię w najdawniejszym okresie, jak Hunowie, Żołżanie (Awarowie), Turcy orchońscy i inne. Także w początkowym okresie imperium mongolskiego dominował szamanizm.

Szamanizm nie stanowi jednolitego systemu religijnego, brak w nim bowiem uporządkowanej doktryny - jest to raczej dość chaotyczny zespół wierzeń, który w różnych obszarach Azji posiadał różne odmiany, ale były pewne elementy wspólne: podział wszechświata na świat górny, środkowy, dolny, rola szamanów jako pośredników między tymi światami i in. Tym co odróżniało szamanizm mongolski choćby od buriackiego była wiara w najwyższe bóstwo. Dla Mongołów było nim Tengri - bóstwo nieba, czy raczej samo deifikowane niebo. Określano go różnymi epitetami: Möngke Tengri (Wieczne Niebo), Deere Tengri (Wysokie Niebo), Erketü Tengri (Wszechmocne Niebo). Innym mongolskim bóstwem było bóstwo ziemi - Etuken lub Eke Etuken (Matka Ziemia). Podobnie czczono słońce, księżyc, wodę, a także szereg elementów otaczającej Mongołów przyrody. Tajna historia Mongołów opisuje modły dziękczynne wykonywane przez Czyngis-chana do Słońca: "[...] zwrócił się w stronę słońca, założył swój pas na szyję, przewiesił czapkę przez rękę, bił się w piersi i dziewięciokrotnie przyklęknął w stroną słońca i złożył ofiarę oraz odmówił modlitwę".

Mongołowie czcili także ogień, a w szczególności ognisko domowe, zaś duch ogniska domowego był zgodnie z wierzeniami duchem opiekuńczym. Ognia więc nie wolno było obrazić rzucaniem doń nieczystości, odpadków, wkładaniem ostrych przedmiotów. Należało natomiast przed posiłkiem wrzucić do niego najsmaczniejsze kąski. Oprócz kultu ognia bardzo rozpowszechniony był też kult zwierząt, a także kult przodków. Wizerunki zmarłych, nazywane ongonami, umieszczano w jurtach. Miały one zapewnić powodzenie gospodarzom, a także pomoc w przypadku chorób i innych nieszczęść. Cześć oddawana bóstwom wyrażała się głównie w składaniu im ofiar. Oddawano bóstwom cząstkę napojów i pokarmów - rytuał kropienia w cztery strony świata przetrwał do dziś.

Wierzenia szamań skie za chowały się w Mongolii jedynie w szczątkowej formie. Wiele elementów szamańskich przejął buddyzm. Najbardziej widocznymi dziś pozostałościami tego archaicznego zespołu wierzeń są owoo (obo) - kamienne kopce często usypane na wzgórzach, przy których składano ofiary bóstwom. Także wiele rytuałów powszechnych i dziś wiąże się z kultem przodków, duchów opiekuńczych czy innych elementów przyrody. Są jednak jeszcze w Mongolii nieliczne ludy wciąż kultywujące szamanizm, np. tuwińskie plemię Sojotów (Urianchajców), zwane przez Mongołów Caatanami, żyjące w Sajanach.

Latasz samolotami? Chcesz dowiedzieć się ile godzin spędziłeś łącznie w powietrzu? Jaki pokonałeś dystans i ile razy okrążyłeś równik? Do jakich krajów latałeś i jakimi samolotami...? Zobacz nową funkcjonalność transAzja.pl: Mapa Podróży
Narzędzie pozwala na zapisanie w jednym miejscu zrealizowanych podróży lotniczych, naniesienie ich tras na mapie oraz budowanie statystyk. Wypróbuj już teraz!