Zwierzęta tajgi

Nadbajkalską tajgę zamieszkują liczne zwierzęta znane także w Europie. Często są to jedynie inne podgatunki, różniące się nieznacznie wyglądem, biologią lub wielkością (przeważnie gatunki syberyjskie są większe). Występują tu także zwierzęta charakterystyczne wyłącznie dla obszarów tajgi. Wśród licznych przedstawicieli gryzoni najciekawsze są dwa gatunki wiewiórkowatych: polatucha i burunduk.

Polatucha to niewielkie srebrzystoszare zwierzątko o dużych oczach. Swą nazwę zawdzięcza umiejętności biernego lotu, co zapewniają jej specjalne fałdy skórne pomiędzy kończynami, wzdłuż boków ciała. Może dzięki nim wykonywać dalekie, nawet 50-metrowe skoki z drzewa na drzewo.

Wędrując przez nadbajkalskie lasy, na pewno spotkamy burunduka. To egzotyczne dla nas zwierzątko jest wyjątkowo mało płochliwe, mamy więc szansę przyjrzeć mu się uważniej. Burunduk jest gryzoniem trochę mniejszym od wiewiórki. Podobnie jak ona ma długi puszysty ogon i sprawnie chodzi po drzewach. Bez trudu poznamy go po charakterystycznym pasiastym umaszczeniu - na żółtym tle ostro odcinają się czarne pręgi. Łatwo oswaja się z człowiekiem i każdego dnia podchodzi do namiotu lub zimowia coraz śmielej, szczególnie gdy może liczyć na jakiś smaczny kąsek. Polski badacz tych rejonów, Benedykt Dybowski, trzymał parę oswojonych burunduków w swojej chacie. Planował nawet aklimatyzację tych zwierząt w Tatrach. Ulubionym pokarmem burunduka są nasiona limby i tak jak orzechówka czy wiewiórka gromadzi z nich zapasy na zimę. Wydobytymi z szyszki nasionami napełnia torebki policzkowe, podobnie jak to czyni chomik, a następnie przenosi je do spiżarni. Może w niej zgromadzić nawet 15 kilogramów orzechów.

W tajdze licznie reprezentowane są drapieżniki, przede wszystkim z rodziny łasicowatych. Najsławniejszym ich przedstawicielem jest soból. Jest to zwierzę bardzo ostrożne, wiodące skryty, głównie nocny tryb życia, trudno więc o spotkanie z nim, szczególnie w lecie. Jest bardzo podobny do kuny, lecz nie potrafi tak dobrze jak ona poruszać się po drzewach. Żyje głównie na ziemi, gdzie poluje na drobne gryzonie, wiewiórki, burunduki, szczekuszki, ptaki i owady. Chętnie zjada nasiona limby, jagody i grzyby. Zamieszkuje różnorodne lasy i zarośla stłanika, ale najchętniej zakłada kryjówki w limbowej tajdze w stertach gałęzi, dziuplach i pod wykrotami. Ubarwienie futra soboli w różnych regionach Syberii jest zmienne, od jasnobrązowego po prawie zupełnie czarne.

Za najpiękniejsze i najcenniejsze uważa się futro sobola barguzińskiego: ciemnoczekoladowe z błękitnym podbiciem. To właśnie ze względu na niezwykłe cenne futra na początku XX w. soból został prawie całkowicie wytępion Dla odbudowy populacji tego gatunku na różnych obszarach Syberii stworzono specjalne fermy hodowlane i rezerwaty. Wydany w 1916 roku całkowity zakaz polowań i liczne reintrodukcje sprawiły, że już w latach 60. udało się w pełni odtworzyć jego azjatycki zasięg. Należy dodać, że do XVII w. soból występował także w Europie po Litwę i Białoruś, skąd bezpowrotnie wyparty został wskutek wyrębu lasów i polowań. Poseł rosyjski M. Spafarij, który w 1675 roku podróżował po Syberii, napisał: "Soból - zwierz to przedziwny i rzadki, a nigdzie na świecie nie rodzi się tak piękny jak tylko w kraju północnym, na Syberii..."

Największym przedstawicielem rodziny łasicowatych jest rosomak - jeden z najbardziej tajemniczych i niezwykłych mieszkańców tajgi. Z wyglądu nie przypomina on żadnego innego zwierzęcia. Dość duży, o ciemnym gęstym futrze i puszystym ogonie jest swoistym skrzyżowaniem kuny z niedźwiedziem. Rosomak ma charakterystyczne, bardzo szerokie łapy umożliwiające mu stąpanie po bagiennym gruncie podmokłych lasów i sprawne przemieszczanie się po śniegu. Prowadzi głównie naziemny tryb życia, ale wspina się także na drzewa, schodząc z nich często głową w dół. Podczas biegu rosomak porusza się nie drobnym kłusem jak wilk lub lis, ale głównie galopem, krótkimi skokami. Podkradając się do zdobyczy, pełznie nisko przy ziemi. Zimą rosomak żywi się padliną, często też poluje na lisy, zające bielaki i kopytne, które bez trudu dogania na głębokim śniegu.

Mimo niezbyt dużych rozmiarów potrafi upolować renifera, a nawet łosia: skacze wtedy na grzbiet ofiary i trzymając się łapami boków jak niedźwiedź, gryzie ją w kark, dopóki ta nie padnie. W bezpośredniej walce rosomak może pokonać nawet rysia. Charakterystyczne dla tego gatunku jest gromadzenie nadmiaru pokarmu w spiżarniach, najczęściej w norach, do których potrafi przynieść ciężkie kawały mięsa z odległości nawet kilku kilometrów. Takie spiżarnie rosomak zakrywa gałęziami lub kamieniami i zawsze nieomylnie odnajduje nawet pod metrową warstwa śniegu. Czasami może umieszczać fragmenty zdobyczy na drzewie. Jedynymi wrogami rosomaka są człowiek i wilk. Rosomaki żyją głównie w tajdze, ale także na obszarach tundrowych i w strefie wysokogórskiej. Poza Syberią gatunek ten występuje w Skandynawii i w Ameryce Północnej. Wśród ludów zamieszkujących te tereny (Buriaci, Ewenkowie, Lapończycy, Indianie, Eskimosi) nigdy nie rozwinął się kult tego zwierzęcia. Wszędzie rosomak uważany był za wcielenie zła.

Najmniejszym drapieżnikiem tajgi jest łasica syberyjska (kołonok). Ma ona nietypowe, jasnorude umaszczenie, niespotykane u innych łasicowatych. Dodatkowo przy pyszczku zaznacza się kontrastowa czarno-biała "maska".

Bajkalski niedźwiedź brunatny charakteryzuje się dużymi rozmiarami ciała. Ma on gęste i grube futro. Jego liczebność nad Bajkałem jest dość wysoka, szczególnie na obszarach rezerwatów. Niedźwiedź jest zwierzęciem wszystkożernym. Jesienią, aby zgromadzić odpowiednie zapasy tłuszczu, musi zjeść około 350 kilogramów orzechów limbowych lub 450 kilogramów jagód.

Ssaki kopytne reprezentowane są w tajdze przez kilka gatunków. Najlepiej przystosowany do tego środowiska jest łoś. Jego naturalny zasięg ściśle pokrywa się z obszarem eurazjatyckiej tajgi. Syberyjskie łosie osiągają znacznie większe rozmiary ciała i poroża niż ich europejscy krewniacy. Piżmowiec, nazywany w Rosji kabargą, to najmniejszy przedstawiciel jeleniowatych. Od swych większych krewniaków różni się brakiem poroża oraz specyficzną postawą -tylne nogi zwierzęcia są znacznie dłuższe od przednich. Najważniejszą, charakterystyczną cechą samców tego gatunku są wystające z pyska górne kły długości ok. 10 cm. Podobnie jak poroże u innych jeleniowatych służą one do walk w porze godowej. O piżmowcu mówi się na Syberii "cień skał”. Jest to zwierzę wyjątkowo ostrożne i skryte, które unika spotkania z człowiekiem. Żyje w głębi gór na kamienistych stokach pośród tajgi.

Świetnie chodzi po skałach, a w poszukiwaniu pokarmu nawet po pochyłych pniach drzew. Dobrze rozwinięte boczne palce mogą być szeroko rozstawiane, co przeciwdziała pośliźnięciu, gdy kabarga zsuwa się po stromych stokach, a także pomaga stąpać po śniegu lub bagnistym gruncie. Na brzuchu samca znajduje się gruczoł wydzielający piżmo. Jest to substancja o silnym zapachu, znana i ceniona już w starożytności. Intensywne polowania omal nie przyczyniły się do wyginięcia tego gatunku. Także dziś piżmo jest wysoko cenione w medycynie, a zwłaszcza w przemyśle perfumeryjnym. Skupowane w syberyjskich wioskach trafia do Chin, a stąd na rynki całego świata.

Jednym z pospolitszych, a na pewno najbardziej hałaśliwym ptakiem nadbajkalskich lasów jest orzechówka. Szczególnie często jej donośne krzyki można usłyszeć w limbowej ciemnej tajdze i zaroślach stłanika. Jest to spory ptak wielkości sójki, szaroczekoladowy, gęsto upstrzony białymi plamkami. Na Syberii nazwana jest kiedrowką, ponieważ jej podstawowym pożywieniem są nasiona limby syberyjskiej. Limbowymi orzeszkami żywi się około dwudziestu innych gatunków tajgowych ptaków, ale tylko ona przyczynia się do ich rozsiewania.

Zwierzęta strefy wysokogórskiej

Prawie tak często jak wszędobylskiego burunduka można nad Bajkałem spotkać inne nieznane mieszkańcom Europy zwierzątko - szczekuszkę. Jest to gatunek występujący głównie w strefie wysokogórskiej, pośród kamiennych osuwisk i piarżysk, w zaroślach karłowatej limby, a czasem także w piętrze tajgi, wszędzie tam gdzie zalega odsłonięty rumosz skalny. W takich właśnie miejscach można usłyszeć charakterystyczny ostrzegawczy świst. Gdy tylko uważniej popatrzymy w kierunku skąd dobiega, to pośród kamieni dostrzeżemy małe szarożółte zwierzątko z dużymi okrągłymi uszami. Szczekuszki postawą i wielkością przypominają świnkę morską. Może na pierwszy rzut oka nic na to nie wskazuje, ale należą one do zajęczaków.

W języku rosyjskim nazwa tego zwierzątka brzmi piściucha i na pewno lepiej obrazuje wydawane przez nie dźwięki. Jest ono też nazywane sienostawka, zaobserwowano bowiem, że szczekuszki zbierają i suszą w sierpniu trawę oraz zioła, a następnie układają w stożki pod kamieniami. W ten sposób gromadzą zapasy siana na długą syberyjską zimę. W przeciwieństwie do świstaków, także żyjących w surowym klimacie piętra wysokogórskiego, szczekuszki nie zapadają w sen zimowy. Bojaźliwe, ale i ciekawskie zwierzątko zwykle nieruchomieje na kamieniu, obserwując zbliżającego się człowieka. Gdy podejdzie on zbyt blisko, błyskawicznie znika wśród kamieni, lecz już po chwili ciekawość przezwycięża lęk i z norki wychyla się mała głowa. Gdy człowiek oddali się, szczekuszka zjawia się na dawnym miejscu.

Fauna jeziora Bajkał

Na skutek trwającej od trzeciorzędu izolacji w Bajkale wykształcił się unikatowy, bogaty w gatunki endemiczne kompleks fauny słodkowodnej. Z ogólnej liczby 1550 dotychczas poznanych gatunków zwierząt, około 80% żyje wyłącznie tutaj. Osobliwa fauna jeziora wciąż nie jest w pełni poznana - tylko w ciągu ostatnich lat odkryto kilkanaście nowych gatunków. Życie w Bajkale rozprzestrzenia się od powierzchni aż po największe głębiny.

Jedynym ssakiem żyjącym w wodach Bajkału jest słynna foka bajkalska, zwana nerpą. Do dziś zagadką jest droga, którą dostała się ona do położonego w głębi kontynentu jeziora. Bajkał o tysiące kilometrów oddalony jest od mórz, w których występują inne gatunki fok. Większość uczonych podziela teorię Czerskiego, który twierdził, że dotarła ona do Bajkału w epoce lodowej (około 12 tys. lat temu) z Morza Arktycznego, rzekami Jenisejem i Angarą. Na skutek pełnej izolacji bajkalska nerpa stała się endemitem - jedynym słodkowodnym gatunkiem foki.

Nerpy spotyka się głównie w dzikich i bezludnych obszarach Bajkału północnego i środkowego. Do ulubionych miejsc tych fok należą wyspy Uszkanie, gdzie spotyka się je najczęściej (liczebność kolonii szacowana jest na ok. 2000 sztuk). Bajkajska nerpa jest bardzo czujna i ostrożna, dlatego trudno zobaczyć ją z bliska. Młode nerpy, przychodzące na świat w lutym i marcu, mają śnieżnobiałą barwę futra. Później staje się ono srebrzystoszare, a u dorosłych jest brunatne. Dziś wiadomo już, że nerpa żywi się przede wszystkim gołomiankami, a znacznie rzadziej rybami użytkowymi, takimi jak omul i lipień. W przeszłości uważana była za groźnego szkodnika dziesiątkującego ławice cennych omuli, a tym samym narażającego gospodarkę ZSSR na olbrzymie straty. W ślad za tym pojawiły się plany drastycznej redukcji ilości fok.

Zanim jednak zostały wykonane w obronie nerpy wystąpili pracownicy Instytutu Limnologicznego Akademii Nauk ZSRR (miedzy innymi profesor Kożow - zasłużony obrońca przyrody Bajkału), którym udało się przekonać specjalistów od rybołówstwa, że nerpa nie stanowi zagrożenia dla omula. Na foki bajkalskie polowano od dawna, właściwie od czasu, kiedy nad Bajkałem pojawił się człowiek. W przeszłości, wskutek intensywnych polowań dla tłuszczu i cennego futra, znacznie spadła ich liczebność. W celu ochrony foki ograniczono odstrzały do 5 - 6 tys. sztuk (10% szacowanej liczby osobników), co jak twierdzą naukowcy, nie zagraża trwałości populacji. Jednakże znacznym zagrożeniem dla przyszłości bajkalskiej nerpy jest kłusownictwo, a być może także zanieczyszczenie wód Bajkału. Ekolodzy od dawna próbują przeforsować postulat całkowitej ochrony prawnej zwierzęcia powszechnie uważanego za symbol Bajkału. Pierwsze szczegółowe badania foki bajkalskiej prowadzili Benedykt Dybowski i Wiktor Godlewski.

Endemiczne bezkręgowce

O niepowtarzalności bogatego endemity świata zwierzęcego Bajkału dowiedziano się stosunkowo niedawno, bo w II poł. XIX w. Wcześniejsze badania jeziora były niedokładne i bardzo pobieżne. Znano wprawdzie wiele gatunków ryb, jednakże zakładano ubóstwo fauny bezkręgowców. Ten błędny wniosek został całkowicie obalony w wyniku badań Benedykta Dybowskiego i Wiktora Godlewskiego, które prowadzili w latach 1869 - 1870. Liczne, zebrane przez nich okazy wskazały na ogromne zróżnicowanie gatunków i form bezkręgowców. Dybowski i Godlewski stosowali nietypową, opracowaną przez siebie, metodę odłowu. Spuszczali na dno jeziora martwą rybę stanowiącą swego rodzaju przynętę. Już po kilku godzinach wnętrze ryby roiło się od padlinożernych kiełży i ślimaków.

Najstarszymi ewolucyjnie organizmami zwierzęcymi w Bajkale są gąbki - większość gatunków pochodzi z trzeciorzędu. Endemiczne gąbki z rodzaju Lubomirskiidaea po raz pierwszy zbadane przez Dybowskiego tworzą zielone podwodne zarośla u skalnych brzegów Bajkału. Specyficzną grupą bezkręgowców są kiełże - drobne skorupiaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, rozmiarach i jaskrawych barwach. Niektóre żyją tylko na przybrzeżnych płyciznach, inne, odbarwione i ślepe, przystosowały się do życia w głębinach. Niezliczone ilości małych, zbudowanych z ziarenek piasku rurek przymocowanych do przybrzeżnych głazów to domki larw chruścików bajkalskich. Wiosną na powierzchnię wychodzą dorosłe chruściki. Z czasem całe masy owadów pokrywają taflę wody, przybrzeżne kamienie i plażę. W tym czasie do brzegów Bajkału podpływają duże ławice omuli i lipieni, a z tajgi wychodzą na plażę niedźwiedzie, które także chętnie żywią się chruścikami. Wśród licznych organizmów planktonowych najsławniejszy jest mały widłonóg - episzura – uznawany za główny filtr biologiczny jeziora.

Ryby Bajkału

Poznano ponad 50 gatunków bajkalskich ryb, w tym połowa to gatunki występujące wyłącznie tutaj. Tylko w Bajkale żyje gołomianka - dziwaczna ryba bajkalskich głębin. Gołomianka ma nieproporcjonalnie dużą głowę, pomarańczowe oczy, a jej pozbawione łusek bladoróżowe ciało jest prawie przeźroczyste.
W znacznej części składa się ono z tłuszczu o dużej zawartości witaminy A. Tłuszcz wytopiony z gołomianki to znane od wieków w Chinach i Mongolii lekarstwo. Biologia gołomianki do czasu wnikliwych badań Benedykta Dybowskiego była dla uczonych tajemnicą. Nie potrafiono wytłumaczyć zjawiska regularnego śnięcia gołomianek, masowo wyrzucanych na brzegi przez fale Bajkału. Według najpopularniejszej w XIX wieku teorii śmierć głębinowych ryb miały powodować gazy wydobywające się z dna jeziora. Dybowski pierwszy odkrył, iż są one żyworodne, a po wydaniu na świat potomstwa samica najczęściej ginie.

Najcenniejszą rybą Bajkału jest endemiczny omul. Stanowi on około 2/3 rocznych odłowów. Omul jest migrującą rybą otwartego Bajkału. Jak wszystkie łososiowate corocznie podąża na tarło w górę rzek. Na skutek nieracjonalnych odłowów i kłusownictwa w okresie masowych wędrówek ryb, znacznie spadła liczebność omula w Bajkale. Innym ważnym gatunkiem jest lipień bajkalski. Od pospolitego w rzekach Syberii lipienia arktycznego różni się on zarówno wyglądem, jak i większymi rozmiarami. Bajkał to także bogactwo ptaków wodnych, gnieżdżących się na jego brzegach i wyspach lub atrzymujących się tu na przelotach. Nad Bajkałem, w delcie Górnej Angary lub Selengi spotyka się wiele gatunków kaczek, gęsi, siewkowatych i innych.

Latasz samolotami? Chcesz dowiedzieć się ile godzin spędziłeś łącznie w powietrzu? Jaki pokonałeś dystans i ile razy okrążyłeś równik? Do jakich krajów latałeś i jakimi samolotami...? Zobacz nową funkcjonalność transAzja.pl: Mapa Podróży
Narzędzie pozwala na zapisanie w jednym miejscu zrealizowanych podróży lotniczych, naniesienie ich tras na mapie oraz budowanie statystyk. Wypróbuj już teraz!