Na początku wieku XX, po latach silnej penetracji chińskiej, Mongołowie zaczęli dążyć do usamodzielnienia się. Dość paradoksalnie wykorzystano do tego samo Państwo Środka, a konkretnie wybuch rewolucji w Chinach. Jeszcze w 1911 r. (1 grudnia) została proklamowana niepodległość Mongolii Zewnętrznej, zaś przywódcą państwa został mianowany zwierzchnik kościoła lamaickiego (bodgo-gegen). Bogdo Javzundamba otrzymał także tytuł chana. Tym samym dokonała się restytucja monarchii. Oczywiście taki stan rzeczy został natychmiast zakwestionowany przez Chiny, jednak wobec zainteresowania tą kwestią ze strony Rosji zdecydowano się na forsowanie swoich racji na drodze dyplomatycznej. Na mocy chińsko- rosyjskiego-mongolskiego porozumienia podpisanego w Kiachcie w 1915 r. uznano autonomię Mongolii, a ta z kolei pogodziła się ze zwierzchnością Chin. W rzeczywi stości takie rozwiązanie oznaczało koniec ośmioletniej zaledwie niepodległości państwa, przypieczętowane w 1919 r. powrotem wojsk chińskich. Lata kończące I wojnę światową oraz okres przypadający na wojnę domową w Rosji Radzieckiej oznaczały zatem ponowną obecność wojsk chińskich, a później także i jednostek barona Romana N. Ungerna von Sternberga, które szukały schronienia przed napierającą Armią Czerwoną. T

Tymczasem w miarę upływu czasu coraz większą popularność zdobywał w Mongolii ruch komunistyczny. Jego liderami byli Suche Bator i Chorlogijn Czojbalsan. W marcu 1921 r. powstała Mongolska Partia Ludowo- Rewolucyjna (MPL-R). Wykorzystując silne poparcie ze strony Rosji Radzieckiej, dochodziło do walk o przejęcie władzy, która była wówczas sprawowana przez bogdogegena popieranego przez R. N. Ungerna. Zmagania te zakończyły się sukcesem komunistów - w lipcu 1921 r. zdobyto ówczesną stolicę kraju, Urgę, przemianowaną później na Ułan Bator (co znaczy "czerwony bohater"). Z wydarzeniem tym wiąże się obchodzone do dziś w dniu 11 lipca święto państwowe. W listopadzie 1924 r. proklamowano powstanie Mongolskiej Republiki Ludowej, rezygnując tym samym z tradycyjnego ustroju monarchicznego. Mongolia stała się drugim na świecie państwem komunistycznym. W listopadzie tego samego roku uchwalono pierwszą w dotychczasowej historii kraju konstytucję (do dziś 26 listopada jest świętem narodowym). Naturalną koleją rzeczy nawiązano bliskie stosunki z ZSRR (uznanie mongolskich władz komunistycznych nastąpiło jeszcze w listopadzie 1921 r.) oraz nieco później z innymi państwami komunistycznymi. Wyrazem silnej zależności od ZSRR może być choćby fakt zaadoptowania do mongolskich warunków cyrylicy w 1946 r. W zasadzie komunizm mongolski był wierną kopią swojego sowieckiego odpowiednika: w latach 30. zlikwidowano kościół lamaicki, czemu towarzyszyło bezwzględne prześladowanie duchowieństwa i wiernych, niszczenie i zamykanie świątyń. Przeprowadzono wtedy także kolejne czystki wśród opozycji partyjnej. Mongolia ponownie stała się areną walk zbrojnych już w 1939 r. Wówczas to armia dowodzona przez Czojbalsana (przy wydatnym wsparciu jednostek gen. Georgija Żukowa) powstrzymała atak wojsk japońskich, tym samym kraj ten pozostał na uboczu wydarzeń związanych z II wojną światową (dopiero u schyłku wojny nastąpiło wypowiedzenie wojny Japonii).

Lata powojenne wiążą się głównie z jednym nazwiskiem: Jumdżagijn Cedenbal. Był on jednym z najbliższych współpracowników Czojbalsana, a po jego śmierci w styczniu 1952 r. został szefem partii (sprawował także funkcję premiera). Co więcej, wykorzystując krytyczną wobec swojego poprzednika politykę Nikity Chruszczowa w ZSRR, J. Cedenbal potępił niedawne rządy Czojbalsana, a także doprowadził do usunięcia z komitetu partii swoich przeciwników politycznych. Pomimo kolejnych zmian w kierownictwie partii komunistycznej w samym Związku Radzieckim, Cedenbal sprawował pełnię władzy aż do 1984 r. Wówczas to zastąpił go Dżambyn Batmunch, który z kolei odszedł ze stanowiska w 1990 r. - załamanie się bloku państw komunistycznych w Europie oraz zmiany w ZSRR siłą rzeczy wymusiły bowiem i na Mongolii konieczność dostosowania się do nowych okoliczności.

Pomimo stosunkowo nielicznej i słabo rozwiniętej opozycji (głównie Mongolska Unia Demokratyczna), udało się dokonać w 1990 r. przełomowych (a co ważne przeprowadzonych pokojowo) zmian politycznych. W połowie marca doszło do przetasowań w łonie rządzącej partii komunistycznej (sekretarzem generalnym został mianowany Gombojawyn Ochirbat). Niebawem także nastąpiło przeorientowanie w samym parlamencie - dokonano nowelizacji dotychczasowej konstytucji (nowa zaś została uchwalona 12 lutego 1992 r.). W 1992 r. Mongolię opuściły także ostatnie jednostki wojsk rosyjskich.

Cechą charakterystyczną komunizmu mongolskiego było po pierwsze: doktrynalne realizowanie zasad marksistowskich (przejście bezpośrednio od feudalizmu do socjalizmu z pominięciem fazy kapitalizmu - a więc skopiowano w tej kwestii rozwiązania radzieckie) oraz po drugie: silne akcentowanie powiązania ideologii komunistycznej z walką na rzecz niepodległości państwa (to z kolei było wzorem dla szeregu innych państw świata np. Wietnamskiej Republiki Demokratycznej). Ścisłe powiązania ze Związkiem Radzieckim nie były czynnikiem, który zyskiwał uznanie w oczach państw kapitalistycznych - kraje zachodnioeuropejskie uznały Mongolię na początku lat 60., zaś stosunki dyplomatyczne Stany Zjednoczone nawiązały z nią dopiero w 1987 r.

Prawdopodobnie niewiele osób umieściłoby Mongołów wśród najbardziej rewolucyjnych narodów XX w. Dzieje się tak głównie dlatego, iż ich ojczyzna nie odegrała w tym stuleciu decydującej roli na arenie międzynarodowe, Mongolia nie posiada bowiem większej ilości strategicznie istotnych złóż (jak Kuwejt), imponującego potencjału ludzkiego (jak Indie i Chiny), gospodarczego (jak "azjatyckie tygrysy"). Nie była ona także przedmiotem sporu pomiędzy mocarstwami "zimnowojennymi" (jak Wietnam czy Korea). Nie zmienia to faktu, iż warto pamiętać o mongolskich rewolucjach mających miejsce w tym stuleciu: z 1911 r. (przeciw dominacji chińskiej), z 1921 r. (znów problem Chin i rodzący się ruch komunistyczny) i ostatniej z 1990 r. Stosunek samych Mongołów do komunistycznej przeszłości jest daleko bardziej przychylny niż społeczeństw wielu innych państw postkomunistycznych - wizualizacją tego stanu rzeczy jest choćby umieszczenie w 1993 r. na banknocie o nominale 100 tugrików podobizny Suche Batora. Podobizny wodza rewolucji mongolskiej widnieją też na gmachach muzeów, na betonowych pomnikach i na metalowych tablicach ustawionych niegdyś w wielu mongolskich miastach.

Latasz samolotami? Chcesz dowiedzieć się ile godzin spędziłeś łącznie w powietrzu? Jaki pokonałeś dystans i ile razy okrążyłeś równik? Do jakich krajów latałeś i jakimi samolotami...? Zobacz nową funkcjonalność transAzja.pl: Mapa Podróży
Narzędzie pozwala na zapisanie w jednym miejscu zrealizowanych podróży lotniczych, naniesienie ich tras na mapie oraz budowanie statystyk. Wypróbuj już teraz!